Podaj dalejKultura to tradycja. Nie istnieją dzieła powstałe w kulturowej próżni, wszystkie w ten czy inny sposób wynikają z dorobku intelektualnego przeszłości: wykorzystują stare tropy, dialogują, przekraczają granice. Kultura to żywa tkanka myśli, idei, poglądów, które rozwijane są z pokolenia na pokolenie. Jej rozwój jest ściśle zależny od domeny publicznej – zasobu tekstów kultury, które są otwarte do wykorzystania, podlegają twórczemu przetworzeniu, adaptacji, krytyce. Dlatego w Dniu Domeny Publicznej, wspólnie świętujemy istnienie tego fundamentu kultury – otwartej dla wszystkich skarbnicy dzieł, których wykorzystanie nie podlega restrykcjom i ograniczeniom.
Co roku 1 stycznia na całym świecie otwiera się dostęp do nowych zasobów, które przestały podlegać prawu autorskiemu i przeszły do domeny publicznej. Obecnie obowiązujący w Polsce okres trwania praw autorskich to 70 lat po śmierci autora. To oznacza, że 1 stycznia każdego roku (bo prawa wygasają ze skutkiem na koniec roku kalendarzowego) do domeny publicznej przejdą utwory twórców zmarłych 70 lat temu. Od tego momentu będą one mogły być swobodnie wykorzystywane przez scenarzystów, którzy na ich podstawie chcieliby pisać scenariusze filmowe, przez artystów grafików, którzy tworzą kolaże, przez twórców filmów dokumentalnych, którzy chcieliby wykorzystywać materiały archiwalne, przez historyków i nauczycieli, którzy chcą tworzyć podręczniki.
Domena publiczna jest szczególnie istotna w czasach społeczeństwa informacyjnego, bo rozpowszechnianie utworów poprzez internet jest najprostszą i najtańszą metodą dostępu do kultury. Możliwość wykorzystania tych informacji jest kluczem do budowania kapitału społecznego, wzmacniania kompetencji kulturowych i rozwijania innowacyjności. Domena publiczna jest także kluczowa dla istnienia cyfrowych bibliotek i archiwów, które muszą liczyć się z ograniczeniami wynikającymi z prawa autorskiego podczas archiwizowania i upubliczniania dzieł. Intensywny proces digitalizacji zasobów bibliotecznych i archiwalnych ma sens tylko w świecie, w którym istnieje domena publiczna.
Prawo autorskie to system, dzięki któremu twórcy mają monopol na wykorzystywanie swoich utworów, co pozwala na czerpanie korzyści finansowych z ich dystrybucji. Od tego monopolu istnieje szereg wyjątków, takich jak prawo do cytatu, tworzenia parodii i pastiszu, czy wykorzystania dla celów edukacyjnych. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat okres obowiązywania prawa autorskiego był wielokrotnie przedłużany, od 25 do 75 lat po śmierci autora, a zakres wyjątków ograniczany. Efektem tych zmian jest skurczenie się zasobów domeny publicznej i uniemożliwienie dostępu do większości dzieł współczesnych. Niewielka część z nich znajduje się w obiegu komercyjnym, większość czeka aż minie okres monopolu i będą mogły one być udostępnione w cyfrowych bibliotekach. To zjawisko nazywane jest przez bibliotekarzy cyfrowych „czarną dziurą XX wieku”. Obchody Dnia Domeny Publicznej są więc także okazją do refleksji nad kondycją prawa autorskiego i zadania pytania, czy obecnie dobrze ono służy twórcom i użytkownikom kultury.
Dzień Domeny Publicznej obchodzony jest na całym świecie, bo prawo autorskie jest już prawem globalnym. Obchody Dnia Domeny Publicznej organizuje w Polsce Koalicja Otwartej Edukacji, skupiająca organizacje i instytucje tworzące otwarte zasoby edukacyjne. Co roku wspólnie spotykamy się, by rozmawiać o roli domeny publicznej w kulturze, prawie autorskim, roli państwa w promocji dostępu do wiedzy i kultury. Dzień Domeny Publicznej to radosne święto. Cieszymy się, że spędzamy je razem.
